Rodzaje poręczeń w systemie prawnym
zabezpieczenia kredytów, bankowość, finanse, ekonomia, banki, pożyczki, kredyty, biznes, przedsiębiorstwo,
1. Poręczenia udzielane przez osoby fizyczne
Przy podejmowaniu poręczeń udzielanych przez osoby fizyczne, jednym z problemów jest to, czy wymagana jest zgoda małżonka poręczyciela na zawarcie umowy poręczenia. W sytuacji kiedy stosunki majątkowe między małżonkami podlegają wspólności ustawowej, zawarta przez jednego z małżonków umowa poręczenia może być (w zależności od treści) czynnością dotyczącą majątku odrębnego poręczyciela albo czynnością zarządu majątkiem wspólnym.
Jeśli w umowie poręczenia nie przewidziano odpowiedzialności poręczyciela z jego majątku odrębnego lub nie ma choćby przesłanek pozwalających na ustalenie, że zobowiązanie poręczyciela pozostaje w związku z jego majątkiem odrębnym, udzielenie poręczenia z reguły należy zakwalifikować jako czynność z zakresu zarządu majątkiem wspólnym.
Według orzeczenia Sądu Najwyższego , do zawarcia umowy poręczenia przez jednego małżonka w czasie trwania wspólności ustawowej wymagana jest zgoda drugiego małżonka, jeśli umowa taka jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie określa jednak co jest czynnością zwykłego zarządu. W jego granicach mogą mieścić się pewne kryteria tj.:
a) rozmiar i charakter majątku wspólnego
b) wysokość zobowiązania w stosunku do wartości majątku wspólnego
c) doniosłość czynności z punktu widzenia interesu społeczno – gospodarczego rodziny
d) bezpieczeństwo obrotu
Przy takich kryteriach bank, przyjmując poręczenie na zabezpieczenie wierzytelności, będzie musiał za każdym razem oceniać, czy udzielenie w danym przypadku poręczenia przekroczy, czy nie przekroczy zakresu zwykłego zarządu. Umowa będzie wykraczała poza zakres zwykłego zarządu, jeżeli poręczenie dotyczyło zobowiązania o znacznej wysokości i mogłoby zdestabilizować sytuację majątkową poręczyciela i jego rodziny. Ważność takiej umowy będzie zależała wówczas od potwierdzenia jej przez małżonka poręczyciela. W związku z ustanowieniem zabezpieczenia niektóre banki starają się uzyskać wyraźną zgodę małżonka poręczyciela na udzielenie poręczenia np. w umowie poręczenia, umowie kredytowej lub w osobnym dokumencie.
Przyjmują również poręczenie od obu małżonków, obejmujące tę samą wierzytelność banku. Zamiast zgody małżonka poręczyciela na udzielenie poręczenia wygodniejsze i bezpieczniejsze jest jednak dla banków poręczenie tego małżonka. Poręczenie takie chroni interesy banku zarówno w przypadku rozwodu poręczyciela, jak i orzeczenia przez sąd o zniesieniu małżeńskiej wspólności majątkowej. Odpowiedzialność współmałżonka poręczyciela ustąpi wówczas, gdy wyraził on jedynie zgodę na udzielenie poręczenia.
2. Poręczenia udzielane przez osoby prawne
Poręczenie może być udzielone przez osoby prawne lub też należeć do statutowych czynności osoby prawnej, np. banków. Przed przyjęciem zabezpieczenia w formie poręczenia osoby prawnej bank powinien sprawdzić czy przepisy prawne nie wyłączają możliwości udzielenia przez nie poręczeń, a także czy czynność ta należy do czynności zwykłego zarządu osoby prawnej.
a) poręczenia udzielane przez Skarb Państwa rozumiane są jako poręczenia:
- spłaty kredytów
- wykonania zobowiązań wynikających z obligacji
- wypłaty odszkodowania za zniszczone, uszkodzone lub skradzione eksponaty wystawowe
Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów, Rada Ministrów lub Minister Finansów mogą na wniosek kredytobiorcy lub banku – kredytodawcy udzielić poręczenia za spłatę kredytu ze środków budżetu państwa części lub całości bankowego kredytu inwestycyjnego.
Poręczenia mogą być udzielone do wysokości 60 % wykorzystanej kwoty kredytu objętego poręczeniem oraz do wysokości 60 % odsetek od tej kwoty.
Kredyt taki, aby mógł uzyskać poręczeni, musi być przeznaczony na finansowanie:
1) rozwoju i utrzymania infrastruktury
2) ochrony środowiska
3) wspomagania procesów adaptacyjnych i rozwojowych w podmiotach gospodarczych, zapewniających zwiększenie rentowności i konkurencyjności
4) inwestycji restrukturyzacyjnych o krótkich cyklach realizacji, opartych o najnowsze rozwiązania technologiczne i spełniających wymagania ekologiczne
5) przedsięwzięć podejmowanych zwłaszcza przez małe i średnie podmioty gospodarcze, gdy realizacja zadań finansowych kredytem:
- umożliwi sprzedaż towarów i usług na eksport co najmniej w 20 % ogólnej wartości sprzedaży
- zapewni wdrażanie nowych rozwiązań technicznych i technologicznych w gospodarce narodowej
- będzie prowadzona w rejonach o szczególnym zagrożeniu wysokim bezrobociem strukturalnym
Poręczeniem z budżetu państwa może być objęta spłata kredytu udzielonego na zakup materiałów i wyrobów gotowych. Przy czym muszą być one przeznaczone na realizację przedsięwzięć polegających na wykonaniu dóbr inwestycyjnych na eksport o wartości jednostkowej powyżej 10 mln. EURO i cyklu produkcyjnym powyżej sześciu miesięcy.
Warunkiem jest, aby zakupy te nie były finansowane kredytami objętymi dopłatami ze środków przeznaczonych na dopłaty do oprocentowania niektórych kredytów bankowych. Poręczone mogą być również spłaty kredytów udzielanych na uruchomienie rządowych programów prywatyzacyjnych.
Skarb Państwa udziela poręczenia „do kwoty z góry oznaczonej” czyli oznaczenie maksymalnego rozmiaru odpowiedzialności poręczyciela (długu głównego) będzie oznaczone kwotowo. Odpowiedzialność poręczyciela (Skarbu Państwa) z kolei aktualizuje się w razie wystąpienia łącznie takich przesłanek materialno-prawnych jak:
- wymagalność długu dłużnika głównego (kredytobiorcy)
- zawiadomienie poręczyciela przez wierzyciela (kredytodawcę) o opóźnieniu się dłużnika (kredytobiorcy)
- utrata przez kredytobiorcę zdolności kredytowej
- zgłoszenie żądania zapłaty przez wierzyciela – kredytodawcę
Brak tych przesłanek tworzy po stronie Skarbu Państwa zarzut odmowy wykonania zobowiązania (zarzut dyktatoryjny). Skarb Państwa jest zabezpieczycielem pewnym, jego odpowiedzialność została ukształtowana subsydialnie wobec odpowiedzialności dłużnika głównego i dodatkowo przed udzieleniem poręczenia domaga się stosownych zabezpieczeń od kredytobiorcy w celu umocnienia swych roszczeń wobec tego ostatniego. Udzielenie poręczenia wiąże się zatem z mniejszym ryzykiem niż poręczenie przyjmowane przez instytucje bankowe. Na zaspokojenie roszczeń z tytułu udzielonych poręczeń tworzony jest zasób składników majątku, wykorzystanych jako kapitał, który generować będzie przychody przeznaczone na spłatę zobowiązań. Składniki te nie mogą być zbywane w innym celu, niż w związku z potrzebą zaspokojenia roszczeń, z tytułu poręczeń Skarbu Państwa, a także nie mogą być obciążane. Zbycie akcji lub udziałów tworzących zasób majątkowy dokonywane będzie na zlecenie Ministra Skarbu Państwa, wydane w porozumieniu z Ministrem Finansów, przez Bank Gospodarstwa Krajowego.
Jednym ze sposobów odzyskania kwot należnych Skarbowi Państwa w związku z udzielaniem poręczeń jest sprzedaż wierzytelności. Generalną zasadą jest publiczna sprzedaż wierzytelności, dokonywana poprzez przetarg lub rokowania podjęte na podstawie publicznego zaproszenia. Minister Finansów (za zgoda Rady Ministrów) może jednak podjąć decyzję o niepublicznej sprzedaży wierzytelności. Uwzględniono również możliwość zamiany wierzytelności Skarbu Państwa na akcje/udziały w spółce dłużnika. Przy czym operacja taka wydaje się racjonalna w przypadku, gdy pełne odzyskanie kwoty wierzytelności nie jest możliwe, a dłużnik dokonał spłaty na rzecz Skarbu Państwa co najmniej 50 % kwoty wierzytelności.
b) poręczenia udzielane przez Bank Gospodarstwa Krajowego dotyczą zabezpieczenia spłaty kredytów bankowych oraz odsetek od tych kredytów udzielonych przez ten Bank ze środków Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych.
Na Krajowy Fundusz Świadczeń Kredytowych składają się:
1) środki przekazywane z budżetu państwa, określone corocznie w ustawie budżetowej
2) wpływy z inwestycji środków KFPK w papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa
3) przychody ze sprzedaży akcji lub udziałów przekazanych Bankowi Gospodarstwa Krajowego przez Skarb Państwa
4) dywidendy z akcji lub udziałów określonych w pkt. 3
5) kwoty odzyskane w drodze dochodzenia wierzytelności jakie powstały w związku z udzielonymi przez BGK poręczeniami ze środków KFPK
6) darowizny i zapisy
7) inne wpływy
Ze środków KFPK Bank Gospodarstwa Krajowego może udzielać poręczeń na spłatę kredytów inwestycyjnych oraz kredytów przeznaczonych na zakup materiałów i surowców do produkcji, o ile kwota poręczenia nie przekracza 1,5 mln. EURO. W praktyce bankowej pojawiły się nowe przesłanki odpowiedzialności poręczyciela w związku z rozwojem poręczeń Banku Gospodarstwa Krajowego udzielonych z funduszy (budżetowych) powierzonych temu Bankowi. Uzależniono odpowiedzialność poręczyciela (BGK) od zawiadomienia go przez kredytodawcę o dwóch zdarzeniach tj. o niespłaceniu przez kredytobiorcę należności kredytowych oraz o utracie przez niego zdolności kredytowej. W przypadku braku zawiadomienia o tych dwóch zdarzeniach poręczyciel mógł skutecznie odmówić spełnienia świadczenia. Nie wystarczyło więc w tej mierze samo doręczenie BGK pozwu o zapłatę zawierającego wspomniane dwie informacje. Bank Gospodarstwa Krajowego zbywa zasób majątkowy (akcje i udziały) Skarbu Państwa, na zlecenie Ministra Skarbu Państwa wydane w porozumieniu z Ministrem Finansów. Z tytułu wykonania tych czynności BGK otrzymuje prowizję w wysokości określonej przez Ministra Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów, nie wyższą jednak niż 1 % dochodu uzyskanego ze zbycia akcji (udziałów).
| Poprzedni artykuł: | Forma i treść umowy poręczenia |
| Następny artykuł: | Wygaśnięcie poręczenia |