Odpowiedzialność cywilna poręczyciela i gwaranta cz. 1
kredyty, banki, zabezpieczenia kredytu, prawo cywilne, kredyty dla firm,
Zawierając umowę gwarancyjną wierzyciel nabywa roszczenie wobec gwaranta, które staje się wymagalne w przypadku niespełnienia świadczenia przez osobę trzecią (za zachowanie której udzielono gwarancji) lub niezaciągnięcia przez nią zobowiązania.
Celem gwarancji (opatrzonej klauzulami „nieodwołalnie i bezwarunkowo” oraz na „pierwsze żądanie”) nie jest wzmocnienie sytuacji wierzyciela w stosunku podstawowym przez wprowadzenie dodatkowego podmiotu, ponoszącego odpowiedzialność w takim samym zakresie jak dłużnik (co jest właściwe dla poręczenia), ale eliminacja ryzyka beneficjenta gwarancji, uprawnionego do otrzymania zapłaty „na pierwsze żądanie” (Uchwała 7 sędziów z dn. 16.04.1993 r. III CZP 16/93).
Umowa gwarancji obejmuje przyrzeczenie banku złożone sprzedawcy, że kupujący zachowa się w sposób określony w tym przyrzeczeniu. Jeśli kupujący nie zachowa się w taki sposób, bank musi naprawić szkodę, którą w majątku sprzedawcy spowoduje to zdarzenie. Przyrzeczenie takie staje się źródłem samodzielnego zobowiązania banku. Mimo, iż przepisy prawa bankowego wymieniają gwarancje bankową i poręczenie razem, to jednak charakter gwarancji i jej „wartość” jako zabezpieczenia jest większa, gdyż w przeciwieństwie do poręczenia – braku winy gwaranta w nieosiągnięciu zabezpieczonego rezultatu – nie zwalnia go wcale od odpowiedzialności.
Istota gwarancji jest odmienna od umowy poręczenia, gdyż nie polega na zapewnieniu beneficjentowi otrzymania równowartości poniesionej szkody oraz nie zapewnia gwarantowi, iż nie zapłaci on więcej niż wynosi szkoda beneficjenta powstała w wyniku niewystąpienia zabezpieczonego ryzyka.
Gwarancja zapewnia beneficjentowi przede wszystkim pewną z góry określoną kwotę pieniężną na wypadek niewystąpienia gwarantowanego rezultatu, bez względu na to, czy kwota ta stanowi równowartość poniesionej szkody, czy też jest wyższa lub niższa. Udzielenie gwarancji bez określenia w niej sumy gwarancyjnej, do której zapłaty miałby być zobowiązany gwarant będzie miało taki skutek, że dla oceny zobowiązania gwaranta znajdzie zastosowanie reguła interpretacyjna określana w art. 391 k.c., zgodnie z którą gwarant zobowiązany jest do naprawienia szkody powstałej w związku z niewystąpieniem gwarantowanego rezultatu. Jednakże w sytuacji kiedy gwarantowany rezultat nie polegał na tym, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie albo spełni świadczenie (art. 391 k. c.), reguła interpretacyjna ze wskazanego przepisu nie może być zastosowana.
Reasumując, w ramach stosunku gwarancyjnego wyróżniane są dwie niezależne umowy : pierwsza o charakterze podstawowym i druga łącząca gwaranta ze zleceniodawcą. Przy czym, zobowiązania obu dłużników są od siebie niezależne. Gwarant spełniając świadczenie płaci wyłącznie własny dług, nie wstępując (tak jak poręczyciel) w miejsce zaspokojonego wierzyciela. Bank dochodzić może – z tytułu udzielonej gwarancji – własnej wierzytelności (zapłaconej kwoty wraz z odsetkami i poniesionymi kosztami) na podstawie stosownych zapisów umowy.
Należy zwrócić także uwagę na to, że odpowiedzialność gwaranta jest niezależna od tego, czy gwarancja została wystawiona zgodnie ze zleceniem, czy też nie. Według art. 82 ust. 2 (pr. bank.), jeśli w treści gwarancji znalazły się zobowiązania inne niż w treści zlecenia, bank obowiązany jest do świadczenia zgodnie z tym, co oświadczył w tym zapewnieniu, chyba że beneficjent wyrazi zgodę na zmianę treści zobowiązania gwaranta.
Odpowiedzialność gwaranta nie ma charakteru odszkodowawczego, wyraża się obowiązkiem zapłaty uzgodnionej w gwarancji sumy gwarancyjnej (Uchwała Izby Cywilnej SN z dn. 24.04.1995 r. III CZP 166/94, OSN nr 10 poz. 135). Przy czym obowiązek zapłaty sumy gwarancyjnej powstaje jedynie, gdy wystąpią okoliczności określone w tej umowie gwarancyjnej.
Z żądaniem zapłaty sumy gwarancyjnej może wystąpić jedynie beneficjent czyli podmiot wskazany w gwarancji jako beneficjent lub osoba, na którą zostały przeniesione prawa z gwarancji. W drugim przypadku dodatkowymi dokumentem uzasadniającym dokonanie wypłaty musi być umowa przelewu praw z gwarancji, zawarta przez beneficjenta z osobą zgłaszającą roszczenie.
Jeśli gwarancja była kilkakrotnie przenoszona, zgłaszający roszczenie musi przedłożyć wszystkie umowy przelewu, zawarte uprzednio przez osoby kolejno uprawnione z gwarancji. Natomiast, gdy roszczenie zgłasza inna osoba niż wymieniona wcześniej, musi ona udokumentować gwarantowi swoje uprawnienia do zgłoszenia żądania zapłaty przez złożenie np. wypisu z właściwego rejestru sądowego, który stwierdza zmianę nazwy lub firmy, dokument wykazujący zmianę nazwiska itp. Roszczenie z gwarancji musi być przekazane gwarantowi w sposób określony w gwarancji, czyli bezpośrednio przez beneficjenta lub za pośrednictwem banku wskazanego w gwarancji. W przypadku kiedy roszczenie z gwarancji miało być przekazane np. za pośrednictwem banku, a zostało przekazane osobiście przez beneficjenta, bank odmawia zapłaty.
Bank odmawia także zapłaty danej kwoty, gdy żądanie to zostało przekazane w odmiennej formie niż ustalona w gwarancji, np. zamiast listem poleconym – teleksem kluczowanym. Ponadto żądanie zapłaty wraz z oświadczeniem beneficjenta, że zleceniodawca nie wywiązał się z zobowiązania zabezpieczonego gwarancją oraz ewentualnie z dokumentami uzasadniającymi roszczenie, musi być złożone najpóźniej w dniu wygaśnięcia gwarancji.
Jeśli w gwarancji odrębnie jest wskazane miejsce, w którym ma być złożone żądanie zapłaty, dostarczenie tego żądania w inne miejsce, np. do siedziby oddziału banku, który wystawił gwarancję, powoduje iż bank – gwarant jest zobowiązany do odmowy zapłaty sumy gwarancyjnej.
Jeżeli nic innego nie wynika z gwarancji żądanie zapłaty powinno być doręczone bankowi – gwarantowi w jego siedzibie. Gwarant może też odmówić zapłaty powołując się na to, że dłużnik już spełnił świadczenie. Oczywiste jest bowiem, że beneficjent nie powinien otrzymać dwa razy zapłaty, w związku z czym następuje wygaśnięcie gwarancji. Gwarant nie może więc odmówić zapłaty powołując się na wady fizyczne świadczenia wzajemnego, co ma znaczenie przy udzieleniu gwarancji na zakup towarów. Może też wystąpić sytuacja, gdy wierzytelność beneficjenta przeciw dłużnikowi nie powstała, czyli zamierzona umowa np. o udzieleniu kredytu nie doszła do skutku.
W praktyce zdarzają się również sytuacje, gdy beneficjent przed upływem okresu ważności gwarancji zwraca się do gwaranta z prośbą o przedłużenie tego okresu albo zapłatę. Gwarant jest wówczas zobowiązany do niezwłocznego poinformowania zleceniodawcy o takim żądaniu oraz zawiesza wypłatę sumy gwarancyjnej na czas niezbędny do uzgodnienia pomiędzy beneficjentem a zleceniodawcą warunków przedłużenia okresu ważności gwarancji. Jeśli zlecenie przedłużenia okresu ważności gwarancji nie wpłynie w terminie, bank dokonuje wypłaty na rzecz beneficjenta.
| Poprzedni artykuł: | Rodzaje ryzyk bankowych |
| Następny artykuł: | Odpowiedzialność cywilna poręczyciela i gwaranta cz. 2 |