Zasady funkcjonowania Unii Europejskiej (3)
Rozumienie prawa wspólnotowego jest konieczne do zrozumienia roli, jaką odgrywają zasady we wspólnotowym systemie prawnym. Przede wszystkim są one pomocne przy interpretacji postanowień traktatowych i aktów prawa wtórnego oraz przy wypełnianiu luk występujących w tych postanowieniach19. Ponadto zasady są pomocne przy dokonywaniu oceny legalności aktów i działań instytucji wspólnotowych oraz państw członkowskich, zwłaszcza w odniesieniu do środków służących implementacji prawa wspólnotowego. W efekcie zasady przenikają do prawa krajowego i mają wpływ na jego regulacje, co stanowi nie tylko o ich znaczeniu prawnym, ale i praktycznym oraz o wielkiej dynamice ich rozwoju.
Wyodrębnienie zasad systemowych w prawie wspólnotowym, jak w każdym innym systemie, wynika z jego niekompletności rozumianej w ten sposób, że w unormowaniach traktatowych nie odnajdziemy rozwiązań każdego problemu. Należy uznać rangę i kompleksowość materii prawnej regulowanej w traktatach, lecz były one wyrazem licznych kompromisów i w związku z tym często nie rozstrzygają wielu kwestii, pozostawiając je praktyce22. W ten sposób Trybunał został niejako zmuszony do wypełniania luk w ich regulacjach za pomocą zasad ogólnych.
Po raz pierwszy zadanie to Trybunał postawił przed sobą w 1957 roku, stwierdzając, że „jeśli Trybunał nie ma odmówić orzekania w sprawie, jest zobowiązany rozwiązać problem przez odniesienie się do zasad uznanych w prawodawstwie, doktrynie i orzecznictwie państw członkowskich”. Następnie potrzeba zapewnienia efektywności prawa wspólnotowego wymusiła uznanie zasady autonomii i pierwszeństwa prawa wspólnotowego w krajowych porządkach prawnych państw członkowskich24. Te założenia implikowały zaś potrzebę wypracowania zasad spójności i jednolitości. W ten sposób Trybunał, na drodze kolejnych orzeczeń, chcąc sprostać wyzwaniu dokonania właściwego rozstrzygnięcia, wyrażał kolejne zasady, które okazywały się niezbędne do prawidłowego funkcjonowania nowego i samodzielnego porządku prawnego WE.
W chwili obecnej we wspólnotowym porządku prawnym funkcjonuje bardzo dużo zasad prawnych, a ich uporządkowania dokonała doktryna. Wychodząc z założenia, że Unia Europejska dąży do wpływania na środowisko zewnętrzne w celu jego zmiany czy modelowania odpowiednio do stawianych przed nią zadań i że jest postrzegana jako samodzielny uczestnik polityki globalnej, można dokonać rozgraniczenia zasad jej funkcjonowania na zasady determinujące funkcjonowanie Unii w relacjach z innymi podmiotami stosunków międzynarodowych oraz na zasady kształtujące wewnętrzny system polityczny i prawny, z oddziaływaniem na państwa członkowskie włącznie.
Złożony i szczególny charakter organizacyjny Unii, jednoczący różniące się metody współpracy i zakres materialnych działań, niewątpliwie utrudnia rozważania o zasadach oddziaływania Unii na inne podmioty stosunków międzynarodowych. Rozstrzygnięcie wewnątrzorganizacyjne, czy to działania podejmowane na zasadach wspólnotowych czy w trybie międzyrządowym wywierają zamierzony wpływ na środowisko zewnętrzne, jest niejednoznaczne i rodzi problemy. Z punktu widzenia otoczenia Unii nie ma znaczenia, w jakim trybie podjęto działanie.
Przykładowo, zarówno urzeczywistnienie wspólnej polityki handlowej w zgodzie z zasadami współpracy wspólnotowej na forum Rady (realizacja kompetencji przyznanych w I filarze Unii), jak i międzyrządowa decyzja o nałożeniu sankcji ekonomicznych (podjęta w ramach II filara) są prawnie wiążące i postrzegane przez państwa trzecie jako działania Unii.
Z punktu widzenia celu, jakiemu służą poszczególne zasady, możliwe jest dokonanie klasyfikacji zasad z uwzględnieniem przestrzeni oddziaływania. Wówczas do zbioru zasad Unii Europejskiej wywierających wpływ na środowisko zewnętrzne należy zaliczyć m.in.:
• zasady członkostwa w Unii
• zasadę zdolności do działań międzynarodowych
• zasady zawierania umów międzynarodowych w I filarze, w tym umów stowarzyszeniowych, o współpracy i handlowych
• zasady udziału w innych organizacjach międzynarodowych
• zasady udziału Unii w międzynarodowych stosunkach politycznych i gospodarczych
Zasady określające jej porządek polityczny i prawny oraz determinujące funkcjonowanie Unii Europejskiej w stosunku do jej państw członkowskich można z kolei zebrać w następujące grupy:
• zasady funkcjonowania systemu politycznego, w tym wartości chronione i zasady regulujące działalność instytucji
• zasady związane z procesem stanowienia prawa
• zasady stosowania prawa wspólnotowego
• zasady realizacji polityk
• zasady związane z wyprowadzaniem w życie prawa wspólnotowego
• zasady związane z procesem integracji prawa wspólnotowego do krajowych porządków prawnych
Dla Unii Europejskiej jako ugrupowania integracyjnego najważniejsze jest zainteresowanie własnym rozwojem. Unia czyni to poprzez ekspansyjną politykę rozszerzania wpływów, zwłaszcza ekonomicznych. Liczą się zasady stosunków dwustronnych Unii z jej partnerami, zasady modelowania zmian w sytuacji międzynarodowej i sytuacji wewnętrznej państw, szczególnie tych, które są ekonomicznie i politycznie od Unii zależne bądź znajdują się w procesie akcesji do tego ugrupowania.
W literaturze najczęściej wymienia się trzy kategorie zasad, wyodrębniane ze względu na kryterium ich pochodzenia:
• zasady wywodzące się z prawa międzynarodowego
• zasady specyficzne dla europejskiego prawa wspólnotowego
• zasady wspólne dla systemów prawnych państw członkowskich
| Poprzedni artykuł: | Zasady funkcjonowania Unii Europejskiej (2) |
| Następny artykuł: | Zasady funkcjonowania Unii Europejskiej (4) |